Bhuaidh agus throid na Gaedheil Laighean caithream an-mhor ‘s dochreidte ‘n aghaidh na Gaill i lár Sliabh Ruadh ar an 25adh Lughnasa 1580. Ba na Gaedheil faoi cheannas Fiach mac Aodha Ó Broin sa chath seo. Ba cath seo le linn Éirigh Amach Laighean freisin, agus chuir sin eagal an-mhor istigh i measg na Gaill agus na Sean Ghaill sa Pháil tar éis seo.
Bh’ Éirigh Amach Laighean eadar Meitheamh 1580 go Nodlaig 1582, agus bhí sin cuid mór do’n Cogaidh na gComhaireachd in éadan Sasuinn san Albainn ‘s Éireann agus ar Mannainn freisin (an Ghaedhealtachd le chéile). Thosaidh na Cogaidh na gComhaireachd in éadan na Gaill in Albainn eadar 1475 go 1493 nuair a d’ionnsaigh Righ Albainn in aghaidh ar Ríoghalachd nan Eileanan leis an Ciad Cogadh na gComhaireachd (1475 go 1493), agus bhí sin in aghaidh Clann Dómhnaill mar bhí Fíor Gaedheil iad fhéin amháin! Ba na Cogaidh na gComhaireachd in Albainn eadar 1475 go 1788, agus ba siad in Éireann eadar 1480 go 1776 gan sos. Ba cinedhíothú sin gan amhras!
Chuir na Sasanaigh sluagh mór istigh Sliabh Ruadh do bhris in éadan Fiach mac Aodha Ó Broin sa bhliadhain 1580, mar d’iarraidh iad do chur na Gaedheil Laighean go bás agus ba eagal an-mhor acu mar bhí ‘n Éirigh Amach Laighean in aice Bhaile Átha Cliath, agus ruaig na Gaedheil istigh san Pháil ó Meitheamh 1580 gan sos fosta. D’iarraidh Fiach mac Aodha do chosanta na muinntear Gaedhealach sa Laighean agus trasna na Gaedhealtachd, ach i Laighean go h-áirithe, ‘gus d’iarraidh é fíor saoirse le na Gaedheal fosta gan amhras. Thánaig sluagh mór na Gaill amuigh as Bhail’ Átha Cliath agus mháirseáil iad thuas sa Shliabh Ruadh (taobh amuigh an Pháil) sa Lughnasa 1580 mar bhí siad ‘lorg le Fiach mac Aodha Ó Broin mar ba Clann Brannach (Clann Ua Broin) ag cogadh in éadan na Gaill. Fhuair na Gaill chaill sna shliabh ann gach aon lá nuair a bhí siad thuas ann, agus d’fhoghluim iad bhí sluagh mór Gaedhealach istigh Gleann Molúra ar an 20adh Lughnasa. Bhí sin cuid mór na plean rúnda na Fiach mac Aodha.
Shroich na Sasanaigh go Gleann Molúra sa mhadainn ar 25adh Lughnasa, ‘gus ba 4,300 go 5,200 saighdear acu leo. Ba na Gaedheil ag fanacht orthu sa ghleann agus ba 600 go 900 saighdear Gaedhealach leo ‘nn fosta. Thosaidh an chath amach nuair a thánaig 450 saighdear Gaedhealach amuigh as an cheo mhadainn agus d’ionnsaigh ead in éadan na sluagh mór Gallda le cúpla uair agus chuir siad cúpla ciad Gall bás ann. Rith iad amuigh i ndhiaidh sin agus d’fhill ead go Fiach mac Aodha ‘gus na Gaedheil eile sa ghleann. Ba ‘n chath ann i mBaile na Fuinseoige.
I ndhiaidh sin, thánaig na Gaill ar aghaidh leis an ionnradh mór. Thánaig siad istigh go Ghleann Molúra, ‘gus thosaidh an darna cuid na cath ann anois gan mhoill! Thánaig na Gaedheil amuigh as na coillte móra ‘nn, agus thánaig iad amuigh as gach aon ceanntar ann fosta, ‘gus d’ionnsaigh iad cath fola mór ar na Gaill gan mhoill. Throid iad leis musgaeid, tuaigh, pící ‘gus claidhimh leis díoghaltas mór acu. Rinn siad ár uafasach mór na Gaill, agus chuaidh sin ar aghaidh le h-aghaidh lá fada gan sos. Bhristeamh na Gaedheil eadar na Gaill i gach aon áit sa Ghleann Molúra (4.5 míle), agus fhuair eadar 4,722 go 5,000 Gall bás ar deireadh an chath san oidhche sin. Fhuair cúpla ciad Gall amuigh as an áir seo, ‘gus theith ead go Bhail’ Átha Cliath agus rith Gaill eile ‘bhaile go Sasuinn i dhiaidh sin. Bhí Cath Ghleann Molúra caithream an-mhor na Gaedheal agus ba sin caithream an-mhor le na Gaedheil Laighean go h-áiridh gan amhras.
Chuaidh Fiach mac Aodha Ó Broin do throid in éadan na Gaill le saoirse na Gaedheal agus na Gaedhealtachd go dtí a fhuair é bás le lámha Gaill ar 8adh Bealtaine 1597. Ach fhuair sé díoghaltas an-mhor le ‘n Áir Mullach Maistean sa bhliadhain 1577 ann i n-Gleann Molúra sa lá sin fosta.
